Επιστήμη

Επιστήμη

Η επιστήμη πρωτίστως και κυρίως είναι ένα σύνολο λογικών και εμπειρικών κανόνων που επιτρέπουν τη συστηματική παρατήρηση εμπειρικών φαινομένων προκειμένου να τα κατανοήσουμε. Πιστεύουμε πως καταλαβαίνουμε τα φυσικά φαινόμενα όταν έχουμε μια ικανοποιητική θεωρία που εξηγεί το πως δουλεύουν τα φαινόμενα, τι πρότυπα ακολουθούν, ή γιατί τα αντιλαμβανόμαστε με τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε. Οι επιστημονικές εξηγήσεις είναι αναφορικές με φυσικά παρά υπερφυσικά φαινόμενα, αν και η ίδια η επιστήμη δεν απαιτεί ούτε την αποδοχή, ούτε την απόρριψη του υπερφυσικού.

Η επιστήμη είναι επίσης ένα οργανωμένο σώμα γνώση σχετικά με τον εμπειρικό κόσμο, που πηγάζει από την εφαρμογή των προαναφερθέντων λογικών και εμπειρικών μεθόδων.

Η Επιστήμη αποτελείται από επιμέρους συγκεκριμένες επιστήμες όπως η βιολογία, η φυσική, η χημεία, η γεωλογία, η αστρονομία κ.α. που ορίζονται από το είδος και το εύρος των εμπειρικών δεδομένων που διερευνούν.

Τέλος, επιστήμη είναι επίσης και η εφαρμογή επιστημονικής γνώσης, όπως η μεταλλαγή του ρυζιού με ασφόδελο και γονίδια βακτηρίων για την αύξηση της συγκέντρωσης της Βιταμίνης Α.

οι λογικές και εμπειρικές μέθοδοι της επιστήμης

Δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη επιστημονική μέθοδος. Κάποιες από τις μεθόδους της επιστήμης περιλαμβάνουν τη λογική, π.χ. η εξαγωγή συμπερασμάτων από κάποιες υποθέσεις, ή το να σκεφτόμαστε τις λογικές συνέπειες κάποιων αιτιωδών συσχετίσεων όσον αφορά ικανές ή αναγκαίες συνθήκες. Κάποιες από τις μεθόδους είναι εμπειρικές, όπως το να κάνουμε παρατηρήσεις, το σχεδιασμό ελεγχόμενων πειραμάτων ή το σχεδιασμό οργάνων για τη συλλογή δεδομένων.

Οι επιστημονικές μέθοδοι είναι απρόσωπες. Συνεπώς, οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένας επιστήμονας ως επιστήμονας , θα πρέπει να μπορεί να αναπαραχθεί από οποιονδήποτε άλλο επιστήμονα. Όταν κάποιος ισχυρίζεται ότι μπορεί να μετρήσει ή να παρατηρήσει κάτι με κάποια αμιγώς υποκειμενική μέθοδο την οποία δεν μπορούν να αναπαραγάγουν άλλοι, τότε αυτό το άτομο δεν κάνει επιστήμη. Όταν επιστήμονες δεν μπορούν να αναπαραγάγουν τη δουλειά ενός άλλου επιστήμονα, αυτό είναι σίγουρο σημάδι πως ο επιστήμονας αυτός έχει σφάλλει είτε στη σχεδίαση, στη μεθοδολογία, στην παρατήρηση, στους υπολογισμούς, είτε στη βαθμονόμηση.

επιστημονικά γεγονότα και θεωρίες

Η επιστήμη δεν υποθέτει πως γνωρίζει εκ των προτέρων την αλήθεια για τον εμπειρικό κόσμο. Η επιστήμη υποθέτει πως πρέπει να ανακαλύψει την αλήθεια. Αυτοί που ισχυρίζονται πως ξέρουν εκ των προτέρων την εμπειρική αλήθεια (οι λεγόμενοι επιστημονικοί δημιουργιστές) δεν μπορούν να μιλάνε για επιστημονική γνώση. Η επιστήμη προϋποθέτει μια κανονική τάξη στη φύση και υποθέτει πως υπάρχουν υποκείμενες αρχές σύμφωνα με τις οποίες ενεργούν τα φυσικά φαινόμενα. Υποθέτει πως αυτές οι αρχές ή νόμοι είναι σχετικά σταθερές. Αλλά δεν υποθέτει πως μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων ούτε ποιές είναι αυτές οι αρχές ούτε το ποιά είναι η πραγματική δομή/τάξη των εμπειρικών φαινομένων.

Η επιστημονική θεωρία είναι ένα ενοποιημένο σύνολο αρχών, γνώσεων και μεθοδολογιών για την εξήγηση της συμπεριφοράς κάποιου συγκεκριμένου εύρους εμπειρικών φαινομένων. Οι επιστημονικές θεωρίες προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο της παρατήρησης και να νιώσουν την εμπειρία. Επιχειρούν να εξηγήσουν το πως λειτουργεί ο φυσικός κόσμος.

Μια επιστημονική θεωρία πρέπει να έχει κάποιες λογικές συνέπειες τις οποίες μπορούμε να ελέγξουμε με το να κάνουμε προβλέψεις βασιζόμενοι στη θεωρία ελέγχοντας την ορθότητα τους με εμπειρικά δεδομένα. Η ακριβής φύση όμως της σχέσης μιας θεωρίας που κάνει προβλέψεις και του τρόπου που τις ελέγχουμε εμπειρικά, είναι κάτι που οι φιλόσοφοι διαφωνούν ευρέως (Kourany 1997).

Είναι αλήθεια πως ορισμένες επιστημονικές θεωρίες, όταν αρχικά αναπτύσσονται και προτείνονται, είναι συχνά κάτι περισσότερο από εικασίες βασισμένες σε περιορισμένα δεδομένα. Από την άλλη, ώριμες και καλά ανεπτυγμένες επιστημονικές θεωρίες οργανώνουν συστηματικά τη γνώση και μας επιτρέπουν να εξηγήσουμε και να προβλέψουμε μια μεγάλη ποικιλία εμπειρικών γεγονότων. Σε κάθε περίπτωση όμως, ένα χαρακτηριστικό πρέπει να είναι παρόν για να είναι η θεωρία επιστημονική. Το διακριτικό χαρακτηριστικό των επιστημονικών θεωριών είναι πως "μπορούν να ελεγχθούν από την εμπειρία" (Popper, 40).

Το να μπορεί να ελεγχθεί μια θεωρία από την εμπειρία σημαίνει το να μπορεί να προβλέψει κάποια παρατηρήσιμες ή μετρήσιμες συνέπειες της θεωρίας. Για παράδειγμα, από τη θεωρία περί του πως κινούνται τα φυσικά σώματα μεταξύ τους, κάποιος προβλέπει πως ένα εκκρεμές ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο ή συμπεριφορά. Μετά κάποιος στήνει ένα εκκρεμές και ελέγχει την υπόθεση πως τα εκκρεμή συμπεριφέρονται με τον τρόπο που προβλέπει η θεωρία. Αν όντως συμπεριφέρονται έτσι, τότε η θεωρία επιβεβαιώνεται. Αν τα εκκρεμή δεν συμπεριφέρονται με τον τρόπο που προβλέπει η θεωρία, τότε αυτή διαψεύδεται. ( αυτό προϋποθέτει πως ο τρόπος κίνησης των εκκρεμών υπολογίσθηκε σωστά σύμφωνα με τη θεωρία και πως το πείραμα διεξήχθη επίσης σωστά.)

Το γεγονός όμως πως μια θεωρία πέρασε ένα εμπειρικό έλεγχο δεν σημαίνει ότι και η θεωρία είναι σωστή. Όσο πιο μεγάλος ο αριθμός αυστηρών ελέγχων περνάει μια θεωρία, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός επιβεβαίωσης της και τόσο πιο λογικό είναι να την αποδεχτούμε. Παρ' ολ' αυτά η επιβεβαίωση δεν είναι το ίδιο με την λογική ή μαθηματική απόδειξη. Καμία επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί με απόλυτη σιγουριά.

Επίσης, όσο πιο πολλοί εμπειρικοί έλεγχοι μπορούν να γίνουν σε μια θεωρία, τόσο πιο μεγάλο είναι το εμπειρικό της περιεχόμενο (Popper, 112, 267). Μια θεωρία που δεν επιτρέπει πολλές εμπειρικές προβλέψεις είναι δύσκολο να ελεγχθεί και γενικά δεν θα είναι και πολύ χρήσιμη. Μια χρήσιμη θεωρία είναι πλούσια ή γόνιμη, δηλαδή επιτρέπει πολλές εμπειρικές προβλέψεις όπου κάθε πρόβλεψη αποτελεί και ένα έλεγχο της θεωρίας. Οι χρήσιμες επιστημονικές θεωρίες οδηγούν σε νέες γραμμές έρευνας και νέα μοντέλα για την κατανόηση φαινομένων που αρχικά φαίνονταν ασυσχέτιστα (Kitcher). Αυτό το χαρακτηριστικό της γονιμότητας είναι ίσως η κύρια διαφορά μεταξύ της θεωρίας της εξέλιξης και τη θεωρίας της ειδικής δημιουργίας. Η θεωρία της ειδικής δημιουργίας δεν έχει οδηγήσει σε νέες ανακαλύψεις, καλύτερη κατανόηση, ή μεγαλύτερη κατανόηση της σχέσης των επιμέρους πεδίων της βιολογίας ή της βιολογίας και της ψυχολογίας. Ως τέτοια, η θεωρία της ειδικής δημιουργίας είναι ουσιαστικά άχρηστη. Και μιας και η θεωρία προβάλλεται ως δόγμα, είναι η αντίθεση μιας επιστημονικής θεωρίας.

Και πάλι όμως, ακόμα και αν μια θεωρία είναι πολύ πλούσια και έχει περάσει πολλούς αυστηρούς ελέγχους, είναι πάντα πιθανό να αποτύχει στον επόμενο έλεγχο ή να προταθεί κάποια άλλη θεωρία που εξηγεί τα πράγματα καλύτερα. Λογικά, μια τωρινή αποδεκτή επιστημονική θεωρία θα μπορούσε να αποτύχει και στους ίδιους ελέγχους που είχε περάσει αρκετές φορές στο παρελθόν. Ο Karl Popper ονομάζει αυτό το χαρακτηριστικό των επιστημονικών θεωριών "διαψευσιμότητα".

το μη-αλάνθαστο της επιστήμης

Μια αναγκαία συνέπεια της διαψευσιμότητας των επιστημονικών ισχυρισμών έγκειται στο οτι είναι επίσης μη-αλάνθαστοι, δηλαδή μπορεί να είναι και λανθασμένοι. Για παράδειγμα, η ειδική θεωρία της σχετικότητας του Einstein είναι αποδεκτή ως "ορθή" με την έννοια πως "η απαραίτητη συμπερίληψη της στους υπολογισμούς έρχεται σε τέλεια συμφωνία με τα πειράματα" (Friedlander 1972, 41). Αυτό δεν σημαίνει πως η θεωρία είναι αλάνθαστα τέλεια. Τα επιστημονικά γεγονότα, όπως και οι επιστημονικής θεωρίες, δεν είναι αλάνθαστα σίγουρα. Τα γεγονότα δεν περιλαμβάνουν μόνο στοιχεία που αντιλαμβανόμαστε και μπορούμε να ελέγξουμε. Περιλαμβάνουν και την ερμηνεία.

Ο διακεκριμένος παλαιοανθρωπολόγος και επιστημονικός συγγραφέας Stephen Jay Gould μας υπενθυμίζει πως στην επιστήμη το "γεγονός" σημαίνει "επιβεβαιωμένο σε τέτοιο βαθμό που θα ήταν διαστροφή να αρνηθείτε μια προσωρινή συγκατάθεση" (Gould 1983, 254). Όμως, όπως σημειώνει ο Gould, τα γεγονότα και οι θεωρίες είναι διαφορετικά πράγματα "όχι σκαλοπάτια σε μια ιεραρχία αυξανόμενης βεβαιότητας. Τα γεγονότα είναι τα δεδομένα του κόσμου. Οι θεωρίες είναι δομές ιδεών που εξηγούν και ερμηνεύουν τα γεγονότα". 'Η με τα λόγια του Popper: "Οι θεωρίες είναι δίχτυα που ρίχνονται για να πιάσουν αυτό που ονομάζουμε 'ο κόσμος': να τον εκλογικεύσουν, να τον εξηγήσουν και να τον τιθασεύσουν. Πασχίζουμε να κάνουμε τους βρόχους όλο και πιο λεπτούς και περίτεχνους."

Για το απληροφόρητο κοινό, τα γεγονότα έρχονται σε αντίθεση με τις θεωρίες. Μη-επιστήμονες συχνά χρησιμοποιούν τον όρο "θεωρία" για ν' αναφερθούν σε μια εικασία που βασίζεται πάνω σε περιορισμένες πληροφορίες ή γνώσεις. Όμως, όταν εμείς αναφερόμαστε σε θεωρίες, δεν αναφερόμαστε σε εικασίες αλλά σε μια συστηματική εξήγηση κάποιου εύρους εμπειρικών φαινομένων. Παρ' ολ' αυτά οι επιστημονικές θεωρίες ποικίλουν στο βαθμό βεβαιότητάς τους από τις πολύ απίθανες στις πολύ πιθανές. Δηλαδή, υπάρχουν διάφοροι βαθμοί πειστηρίων για διαφορετικές θεωρίες· κάποιες είναι πιο λογικό να τις αποδεχτούμε από κάποιες άλλες.

Υπάρχουν φυσικά πολλά περισσότερα γεγονότα από θεωρίες κα μόλις κάτι γίνει αποδεκτό ως επιστημονικό γεγονός (π.χ. η Γη γυρίζει γύρω απ' τον 'Ηλιο) είναι μάλλον απίθανο να αντικατασταθεί στο μέλλον από ένα "καλύτερο" γεγονός. Αντίθετα, η ιστορία της επιστήμης μας δείχνει πως οι επιστημονικές θεωρίες δεν μένουν αμετάβλητες για πάντα. Η ιστορία της επιστήμης είναι, μεταξύ άλλων, η ιστορία της θεωρίας, των πειραμάτων, της συζήτησης, της βελτίωσης, της απόρριψης, της αντικατάστασης, περισσότερης θεωρίας, περισσότερων πειραμάτων κλπ. Είναι η ιστορία θεωριών που δουλεύουν καλά για κάποιο διάστημα, της εμφάνισης ανωμαλιών (ανακαλύπτονται καινούργια δεδομένα που δεν εξηγούνται από τις υπάρχουσες θεωρίες) και της πρότασης καινούργιων θεωριών που τελικά αντικαθιστούν ολικά ή μερικά τις παλιές θεωρίες ( Kuhn). Είναι η ιστορία σπάνιων ιδιοφυΐων----όπως ο Newton, ο Einstein και o Darwin--- που βρίσκουν καινούργιους και καλύτερους τρόπους να εξηγήσουν φυσικά φαινόμενα.

Πρέπει να θυμόμαστε πως η επιστήμη, όπως το έθεσε ο Jacob Bronowski, "είναι μια πολύ ανθρώπινη μορφή γνώσης...Οποιαδήποτε κρίση μέσα στην επιστήμη στέκεται στο όριο του λάθους...Η επιστήμη είναι ένας φόρος τιμής στο τι μπορούμε να γνωρίζουμε αν και είμαστε επιδεκτικοί σε σφάλματα" (Bronowski, 374). "Ένας στόχος των φυσικών επιστημών" είπε, " είναι να δώσουν μια σαφή εικόνα του υλικού κόσμου. Ένα επίτευγμα της φυσικής του 20ου αιώνα ήταν το να αποδείξει πως αυτός ο στόχος είναι απραγματοποίητος " (353).

επιστημονική γνώση

Η επιστημονική γνώση είναι ανθρώπινη γνώση και οι επιστήμονες είναι ανθρώπινα όντα. Δεν είναι θεοί και η επιστήμη δεν είναι αλάνθαστη. Και όμως, το ευρύ κοινό συχνά πιστεύει τους επιστημονικούς ισχυρισμούς ως απόλυτα σίγουρες αλήθειες. Πιστεύουν πως αν κάτι δεν είναι βέβαιο τότε δεν είναι επιστημονικό, και αν δεν είναι επιστημονικό τότε οποιαδήποτε άλλη μη-επιστημονική άποψη είναι ισοδύναμη. Αυτή η παρανόηση φαίνεται να είναι, κατά μέρους τουλάχιστον, πίσω από τη γενική έλλειψη κατανόησης της φύσης των επιστημονικών θεωριών.

Μια άλλη συχνή παρανόηση είναι πως μιας και οι επιστημονικές θεωρίες βασίζονται στην ανθρώπινη αντίληψη, τότε είναι απαράιτητα σχετικές και συνεπώς δεν μας λένε ουσιαστικά τίποτε για τον πραγματικό κόσμο. Η επιστήμη, σύμφωνα με κάποιους "μεταμοντερνιστές", δεν μπορεί να ισχυρίζεται ότι μας δίνει μια πραγματική εικόνα του πως είναι ο εμπειρικός κόσμος. Μπορεί μόνο να μας πει το πως φαίνεται ο κόσμος στους επιστήμονες. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η επιστημονική αλήθεια. Όλες οι επιστημονικές θεωρίες είναι απλά φαντασίες. Όμως, μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχει κάποιος μοναδικός, πραγματικός, τελικός, θεϊκός τρόπος να δούμε την πραγματικότητα, δεν σημαίνει πως οποιαδήποτε οπτική είναι και ίδια με τις άλλες. Μόνο και μόνο επειδή η επιστήμη μας δίνει την ανθρώπινη προοπτική, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει επιστημονική αλήθεια. Όταν εξεράγη η πρώτη ατομική βόμβα, ως είχαν προβλέψει κάποιοι επιστήμονες, αποκαλύφθηκε άλλο ένα κομμάτι του εμπειρικού κόσμου. Κομμάτι κομμάτι ανακαλύπτουμε τι είναι αληθές και τι ψευδές με τον να ελέγχουμε εμπειρικά τις θεωρίες μας. Το να ισχυρίζεται κανείς πως αυτές οι θεωρίες που μας επιτρέπουν να εξερευνούμε το χώρο, είναι "σχετικές" και "αντιπροσωπεύουν μια μόνο οπτική" της πραγματικότητας, σημαίνει πως έχει παρανοήσει ισχυρά τη φύση της επιστήμης και της επιστημονικής γνώσης.

η επιστήμη σαν κερί μέσα στο σκοτάδι

Η Επιστήμη είναι, όπως το έθεσε και ο Carl Sagan, ένα κερί μέσα στο σκοτάδι. Λάμπει ένα φως στον κόσμο γύρω μας και μας επιτρέπει να δούμε πέρα από τις προκαταλήψεις και τους φόβους μας, πέρα από την άγνοια και τις ψευδαισθήσεις μας, πέρα από τη μαγική σκέψη των προγόνων μας που δίκαια πάλεψαν για την επιβίωση τους με το να φοβούνται και να προσπαθούν να δαμάσουν απόκρυφες και υπερφυσικές δυνάμεις.

Ο Jacob Bronowski το έδωσε στη σωστή του διάσταση σε μια σκηνή της τηλεοπτικής εκδοχής του Ascent
of Man ( Η Άνοδος του Ανθρώπου) . Αναφέρομαι στο επεισόδιο για τη "Γνώση και τη Βεβαιότητα " ( Knowledge and Certainty) όπου πήγε στο Άουσβιτς, περπάτησε σε μια λιμνούλα που ρίχνονταν οι στάχτες, έσκυψε και έπιασε με τη χουφτα του λίγη λάσπη.

Λέγεται πως η επιστήμη θα απανθρωποποιήσει τους ανθρώπους και θα τους
μετατρέψει σε αριθμούς. Αυτό είναι λάθος, τραγικά λάθος. Αυτό είναι το
στρατόπεδο συγκεντρώσεως και το κρεματόριο του Άουσβιτς. Εδώ είναι
όπου οι άνθρωποι μετατράπηκαν σε αριθμούς. Σε αυτή τη λιμνούλα πετάχτηκε
η στάχτη 4 εκατομμυρίων ανθρώπων. Και αυτό δεν έγινε από το αέριο.
Έγινε από την άγνοια. Όταν οι άνθρωποι πιστεύουν πως έχουν την
απόλυτη γνώση, χωρίς κανένα έλεχγο της με την πραγματικότητα, αυτό
είναι το πως συμπεριφέρονται. Αυτό είναι το τι κάνουν οι άνθρωποι όταν
εποφθαλμιούν τη γνώση των θεών (374).

Το θέμα βέβαια είναι το πως να σχεδιάσουμε πειράματα που να αποφεύγουν την πόλωση επιβεβαίωσης, τους ευσεβείς πόθους, την αυταπάτη, την επιλεκτική κρίση, την υποκειμενική επιβεβαίωση, το να μη σαγηνευόμαστε από την ενίσχυση μέσω της κοινότητας ή να μην πειθόμαστε από ad hoc υποθέσεις και post hoc συλλογισμούς όπως και το να έχουμε έναν υγιή σκεπτικισμό και την ικανότητα να εφαρμόζουμε τη λεπίδα του Όκκαμ όταν χρειάζεται.

Σχετικές καταχωρίσεις: νατουραλισμός, ψευδοεπιστήμη και εναλλακτική επιστήμη

Σημείωση: Ο όρος "επιστήμη" εδώ αναφέρεται στις φυσικές και μόνο επιστήμες. Δεν συμπεριλαμβάνει άλλες όπως τα μαθηματικά, ή η θρησκειολογία. Σκοπός δεν είναι να αναφέρουμε όλες τις μορφές της επιστήμης ούτε να μπούμε σε διαμάχη για το τι είναι ή δεν είναι επιστήμη.

Περισσότερες Πληροφορίες