|
Το φαινόμενο του έξυπνου Χανς
Μια μορφή ακούσιων και ανεπαίσθητων νευμάτων. Ο όρος αναφέρεται σε ένα άλογο (τον
Kluge Hans, που στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως "Clever Hans" ή "Ο Έξυπνος Χανς") που αποκρινόταν σε ερωτήσεις που απαιτούσαν μαθηματικούς υπολογισμούς με το να χτυπάει την οπλή του. Όταν τον ρωτούσε ο ιδιοκτήτης του
William Von Osten πόσο κάνει 3 συν 2, το άλογο χτύπαγε την οπλή του 5 φορές. Φαινόταν ότι το άλογο ανταποκρινόταν στην ανθρώπινη γλώσσα και ότι μπορούσε να συλλάβει μαθηματικές έννοιες. Το 1891 ο
Von Osten άρχισε να παρουσιάζει το άλογο στο κοινό (ο Χανς μπορούσε ακόμα να πει την ώρα και τα ονόματα των ανθρώπων
* αλλά θα περιορίσουμε τη συζήτησή των εκπληκτικών ικανοτήτων του στις μαθηματικές δεξιότητες του). Τελικά ανακαλύφθηκε
από τον Oskar Pfungst το 1904 ότι το άλογο ανταποκρινόταν σε ανεπαίσθητα νεύματα (ιδεοκινητική αντίδραση) ή όπως το έθεσε ο
Ray Hyman "Ο Χανς ανταποκρινόταν σε μια απλή, ακούσια αλλαγή της στάσης αυτού που έκανε την ερώτηση, την οποία εκλάμβανε ως το ν' αρχίσει να χτυπάει την οπλή του, και σε μια ακούσια, σχεδόν μη-αντιληπτή κίνηση του κεφαλιού, την οποία εκλάμβανε ως το να σταματήσει να χτυπά το πόδι του"
(Hyman 1989: 425). Παρ' ολ' αυτά περισσότεροι από 12 επιστήμονες παρατήρησαν τον Χανς και ήταν πεπεισμένοι ότι δεν υπήρχε απάτη ή νεύματα
( Randi 1995: 49 ). Είχαν εντυπωσιαστεί με το γεγονός ότι ο Χανς απέδιδε το ίδιο καλά τόσο με τον
von Osten όσο και χωρίς αυτόν (Schick και Vaughn 1988: 116). Αλλά οι επιστήμονες έκαναν λάθος.
Το άλογο ήταν απλά ένας δίαυλος μέσω του οποίου οι πληροφορίες που έβαζε
ακούσια μέσα στην κατάσταση αυτός που έκανε την ερώτηση, γύριζαν πίσω σε
αυτόν. Το λάθος ήταν το να αντιμετωπίζουμε το άλογο σαν την πηγή του
μηνύματος παρά σαν ένα δίαυλο μέσω του οποίου ανακλόταν πίσω το ίδιο το
μήνυμα αυτού που
έκανε
την ερώτηση του (Hyman 1989: 425).
Ο
Pfungst σημείωσε ότι όταν η σωστή απάντηση δεν ήταν γνωστή σε κανέναν παρευρισκόμενο, δεν την ήξερε ούτε ο Χανς. Και όταν το άλογο δεν μπορούσε να δει το άτομο που ήξερε την απάντηση, δεν απαντούσε σωστά
(Schick και Vaughn, loc. cit .). Αυτό οδήγησε τον
Pfungst στο να συμπεράνει πως το άλογο λάμβανε οπτικά σημάδια, αν και ανεπαίσθητα. Αποδείχτηκε τελικά ότι ο
Von Osten και άλλοι έστελναν ασυνείδητα σημάδια στον Χανς μέσω "μυϊκών σπασμών μέχρι ο Χανς να παράξει" την σωστή απάντηση
(ibid .). Το άλογο ήταν πραγματικά έξυπνο, όχι γιατί καταλάβαινε την ανθρώπινη γλώσσα, αλλά γιατί μπορούσε ν' αντιληφθεί ανεπαίσθητες μυϊκές κινήσεις. Και το πιο σημαντικό, ο
Pfungst ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι μπορούν να μεταφέρουν πληροφορίες σε άλλους μέσω ανεπαίσθητων κινήσεων και ότι κάποια ζώα μπορούν να αντιληφθούν αυτές τις κινήσεις. Ήταν πλέον θέμα χρόνου μέχρις ότου οι ψυχολόγοι αρχίσουν να ερευνούν τη μη λεκτική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων (δείτε
Robert Rosenthal 1998 ).
Συμβαίνει συχνά να θεωρείται ότι διάφορα ζώα παρουσιάζουν ικανότητες λεκτικής επικοινωνίας που δεν κατέχουν πραγματικά. Και πιστεύεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να λαμβάνουν ψυχικά μηνύματα ενώ στην πραγματικότητα είναι απλά ευαίσθητοι σε ακούσια σημάδια που στέλνουν οι άλλοι.
Τα ασυνείδητα σημάδια έχουν επίσης οδηγήσει στην πίστη ύπαρξης ψυχικών ικανοτήτων των ζώων. Ο
James Randi αναφέρει την ιστορία του
J. B. Rhine ο οποίος δήλωσε πως το άλογο
Lady Wonder είχε ψυχικές ικανότητες επειδή μπορούσε ν' απαντήσει σε ερωτήσεις με το να σπρώχνει κύβους με τα γράμματα της αλφαβήτου
( Randi 1995: 143 ). Συμπέρανε πως η μόνη εύλογη υπόθεση για τις ικανότητες του αλόγου ήταν ότι το άλογο ήταν τηλεπαθητικό. Το πρώτο πείραμα του Rhine με την Lady Wonder έγινε το 1927. Όταν επέστρεψε 2 χρόνια αργότερα, ο Rhine είπε πως το άλογο είχε χάσει τις τηλεπαθητικές του ικανότητες στο διάστημα
που πέρασε (Christopher 1970: 21). Η συλλογιστική του Rhine είναι ένα παράδειγμα της πλάνης του ψευδούς διλήμματος.
Περισσότερες Πληροφορίες
Candland, Douglas Keith. Feral Children and Clever Animals: Reflections on Human Nature (Oxford University Press 1995).
Christopher,Milbourne. ESP, Seers & Psychics (Thomas Y. Crowell Co. 1970).
Hyman, Ray. The Elusive Quarry: a Scientific Appraisal of Psychical Research (Buffalo, N.Y.: Prometheus Books, 1989).
Jay, Ricky. Learned Pigs & Fireproof Women (Farrar Straus & Giroux 1998).
Pfungst, Oskar. Clever Hans: The Horse of Mr Von Osten (Thoemmes Press 2000).
Randi, James. An Encyclopedia of Claims, Frauds, and Hoaxes of the Occult and Supernatural , (N.Y.: St. Martin's Press, 1995).
Rosenthal,Robert. 1998. "Covert Communication in Classrooms, Clinics, and Courtrooms," Eye on Psi Chi. Vol. 3, No. 1, pp. 18-22.
Sebeoke, Thomas A. and Robert Rosenthal Sebeoke. editors. Clever Hans Phenomenon: Communication With Horses, Whales, and People (New York Academy of Sciences 1970).
Schick, Jr., Theodore and Lewis Vaughn, How to Think About Weird Things 3rd ed. (McGraw-Hill, 2001),
Umiker-Sebeok, Jean , and Thomas A. Sebeok. 1981. Clever Hans and Smart Simians: The Self-Fulfilling Prophecy and Kindred Methodological Pitfalls. Anthropos 76:89-165.
|
