Η πλάνη της παλινδρόμησης

Η πλάνη της παλινδρόμησης είναι η αποτυχία του να συμπεριλάβουμε τις φυσικές και αναπόφευκτες διακυμάνσεις των πραγμάτων όταν τους αποδίδουμε αιτίες (Gilovich 1993: 26). Πράγματα όπως οι τιμές των μετοχών, τα σκορ στο γκολφ και οι χρόνιοι πόνοι στη μέση, διακυμαίνονται αναπόφευκτα. Περίοδοι χαμηλών τιμών, χαμηλών σκορ και ελάχιστου πόνου τελικά συνοδεύονται από περιόδους μεγάλων τιμών, μεγάλων σκορ, ισχυρών πόνων κλπ. Αν αγνοήσουμε αυτές τις φυσικές διακυμάνσεις οδηγούμαστε σε αυταπάτες σχετικά με το τι τις προκαλεί, όπως επίσης και στην pos hoc συλλογιστική.

Για παράδειγμα, ένας επαγγελματίας του γκολφ ο οποίος έχει χρόνιο πόνο στη μέση ή αρθρίτιδα μπορεί να δοκιμάσει ένα μπρούτζινο μπρασελέ στον καρπό του ή μαγνητικές σόλες στα παπούτσια του. Είναι πιο πιθανό να δοκιμάσει τέτοια μπιχλιμπίδια όταν δεν παίζει ή δεν αισθάνεται καλά. Παρατηρεί ότι το σκορ το βελτιώνεται και ότι ο πόνος του μειώνεται ή φεύγει εντελώς. Συμπεραίνει ότι η αιτία είναι το μπρασελέ ή οι μαγνητικές σόλες. Δεν αντιλαμβάνεται ποτέ ότι το σκορ και ο πόνος του καλυτερεύουν λόγω φυσικών και αναμενόμενων διακυμάνσεων. Ούτε του περνάει από το μυαλό ότι θα μπορούσε να κοιτάξει το αρχείο με τα σκορ που είχε πριν χρησιμοποιήσει τα αντικείμενα αυτά για να δει αν το ίδιο μοτίβο έχει επαναληφθεί και στο παρελθόν. Αν πάρει τον μέσο όρο του σαν βάση, το πιο πιθανό είναι να έβλεπε ότι μετά από χαμηλά σκορ είχε την τάση να πετυχαίνει υψηλότερα σκορ, όχι χαμηλότερα, οδηγώντας τη βαθμολογία του προς τον μέσο όρο. Αντίστοιχα θα έβλεπε ότι μετά από μεγάλα σκορ, είχε την τάση να πετυχαίνει μικρότερα σκορ, όχι μεγαλύτερα, πηγαίνοντας έτσι και πάλι προς τον μέσο όρο.

Αυτή η τάση του να κινούμαστε προς τον μέσο όρο και μακριά από τα άκρα, ονομάστηκε "παλινδρόμηση" από τον Sir Francis Galton σε μια μελέτη που είχε κάνει σχετικά με το μέσο ύψος των γιών πολύ ψηλών και πολύ κοντών γονιών (Η μελέτη εκδόθηκε το 1885 και είχε τον τίτλο "Παλινδρόμηση προς το Μέσο Όρο του Κληρονομικού Αναστήματος"). Βρήκε ότι οι γιοί πολύ ψηλών και πολύ κοντών γονιών ήταν αντίστοιχα ψηλοί και κοντοί αλλά όχι τόσο ψηλοί ή τόσο κοντοί όσο οι γονείς τους.

Ο επαγγελματίας του γκολφ θα μπορούσε να τσεκάρει τα σκορ του γιατί κρατούνται αρχεία κάθε παιχνιδιού που έχει παίξει. Αυτοί οι επαγγελματίες συχνά διαφημίζουν τέτοια μπιχλιμπίδια τα οποία εγγυώνται ότι θα βελτιώσουν το σκορ κάποιου. Ποτέ δεν αναφέρεται σε κάποια μελέτη που έγινε σχετικά με τα σκορ του γκολφ(κάποια η οποία να μην χρησιμοποιεί επιλεκτική αρχή και επιλεκτικό τέλος) η οποία να δείχνει ότι η βελτίωση, αν υπάρχει, δεν οφείλεται σε φυσική διακύμανση ή παλινδρόμηση.

Πολλοί άνθρωποι οδηγούνται στο να πιστέψουν στην αποτελεσματικότητα άχρηστων θεραπειών ακριβώς λόγω της πλάνης της παλινδρόμησης. Η ένταση και η διάρκεια του πόνου της αρθρίτιδας, του χρόνιου πόνου της μέσης, της ουρικής αρθρίτιδας κλπ. διακυμαίνονται. Μια θεραπεία όπως η χειροπρακτική ή οι μαγνητικές ζώνες, είναι πιο πιθανό να αναζητηθούν όταν ο πόνος είναι στο μεγαλύτερο του επίπεδο. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος θ' αρχίσει να υποχωρεί από μόνος του μετά την κορύφωση του. Είναι εύκολο να εξαπατήσουμε τον εαυτό μας και να νομίσουμε ότι υ ύφεση του πόνου οφείλεται στην θεραπεία που ακολουθήσαμε. Ακριβώς λόγω της ευκολίας με την οποία μπορούμε να εξαπατήσουμε τους εαυτούς μας σχετικά με το τι προκάλεσε τι, είναι που οι επιστήμονες εκτελούν ελεγχόμενες μελέτες για να ελέγξουν ισχυρισμούς αιτιότητας (δλδ. τι προκαλεί τι).

Ακόμα και όταν μια κομπογιαννίτικη θεραπεία δεν δουλεύει, συχνά δεν κατηγορείται για την αναποτελεσματικότητά της. Για παράδειγμα, όταν ο κωμικός Pat Paulsen πήγε στην Τιχουάνα για να υποστεί μια "εναλλακτική" θεραπεία για τον καρκίνο του, η κόρη του δεν κατέκρινε τη θεραπεία αυτή σαν άχρηστη μετά το θάνατο του πατέρα της. Ο Paulsen είχε, κατά τα λεγόμενα, και κάποιες καλές μέρες όταν έκανε την "εναλλακτική" θεραπεία, οι οποίες όμως ήταν αναμενόμενες ως φυσικές διακυμάνσεις. Η κόρη του ισχυρίστηκε ότι η θεραπεία δούλεψε, αλλά απέτυχε στην περίπτωση του πατέρας της επειδή πήγαν αργά. Όταν διαγνώστηκε με καρκίνο του εγκεφάλου και του εντέρου, η γυναίκα του Noma δήλωσε στα ΜΜΕ ότι ο γιατρός στην Τιχουάνα "είναι πεπεισμένος ότι μπορεί να γιατρευτεί. Οι γιατροί εδώ λένε ότι δεν μπορεί. Οι γιατροί εκεί πέρα μας αρέσουν πολύ περισσότερο". Ένα επίσημο δελτίο τύπου σχετικά με το θάνατό του έλεγε ότι πέθανε από πνευμονία, όχι καρκίνο. Ένα εκπρόσωπος της οικογένειας δήλωσε: "Ο καρκίνος του ήταν υπό έλεγχο μετά την εναλλακτική θεραπεία που υπεβλήθη στο Μεξικό. Υπόκυψε την Πέμπτη στις 2 π.μ. μετά από επιπλοκές που προκλήθηκαν από πνευμονία και νεφρική ανεπάρκεια ύστερα από πρόσφατη εγχείρηση που δεν σχετιζόταν με τον καρκίνο". Η γυναίκα του δεν πίστεψε ότι η "εναλλακτική" θεραπεία ήταν άχρηστη. Δήλωσε: "Θέλουμε να ευχαριστήσουμε την ιατρική ομάδα στο Μεξικό η οποία φέρθηκε στον άντρα μου με ανθρωπισμό και με σεβασμό, και ήταν μαζί του 24 το 24ωρο προσπαθώντας να του σώσει τη ζωή". *

Σχετικές καταχωρίσεις: ad hoc υπόθεση, φαινόμενο placebo, ψυχρό διάβασμα, ελεγχόμενη μελέτη, η λεπίδα του Όκκαμ, επιλεκτική κρίση, ανεκδοτολογικά πειστήρια, υποκειμενική επιβεβαίωση, αυταπάτη, ευσεβείς πόθοι

¬ Σχόλια Αναγνωστών

Περισσότερες Πληροφορίες

Gilovich, Thomas. How We Know What Isn't So: The Fallibility of Human Reason in Everyday Life (New York: The Free Press, 1993)